نقد و تحلیل دیوان اشعار عبرت نائینی

میرزا محمّد علی مصاحبی متخلّص به «عبرت» از شاعران قرن سیزدهم درسال1283ه.ق در اصفهان به دنیا آمد و در سال 1321ه.ش در تهران درگذشت. از حاصل تحصیلات او می توان گفت که با صرف و نحو عربی کاملاً آشنایی داشته است. وی معانی، بدیع، منطق و فلسفه را نزد علامه محمد کاشانی فرا گرفت و به متن و فهم قرآن احاط? کامل داشت. او همچنین، خطّی نیک داشته است و از آن برای بازنویسی دیوان شعرای بزرگ استفاده کرده است. عبرت دیوان اشعاری مشتمل بر5000 بیت دارد که مشتمل بر: 49 قصیده، 22مسمّط، 1 ترجیع بند، 5 مثنوی، 587 غزل، 2 مادّه تاریخ، 2 قطعه و10 رباعی است. از دیگر آثار او: «نام? فرهنگیان»، «تذکر? مدینه الادب» را می توان نام برد. غالب غزلیّات عبرت عرفانی است و حضور ساقی ، شاهد ، میخانه ، منظور ، می و سایر نمادها و اصطلاحات عرفانی در دیوان وی، می تواند نشانه بیانگر اعتقادات عمیق عرفانی او باشد؛ از سوی دیگر در مثنوی و مسمّط هایش طرح موضوعات مربوط به اهل بیت و حکایت از روح مذهب گرای او دارد. همچنین اشعار او کمتر، رنگ و بوی سیاست دارد . با تعمّق در دیوان عبرت به این نتیجه می رسیم که صاحب لحن و سبکی ویژه است و پیروی وی از شعرای بزرگ پیشین، دلیل بر مقلّد محض بودن او نیست. اوزان اشعار، ردیف های آسان و قافیه های متداول در دیوان عبرت نائینی حکایت از سادگی روح و روان او دارد. اشعار عموماً ساده و قابل فهم است؛ خصوصاً در غزل، زبانی ساده و شیرین دارد؛ صور خیال در دیوان او حضور گسترده ای دارد؛ اما باعث دشواری اشعار وی نشده است. کلمات کلیدی فارسی : عبرت نائینی، شعر معاصر فارسی، دوره بازگشت، نقد و تحلیل، بلاغت ، مفاهیم عرفانی.